- Details
- Written by Yuldasheva Dilorom Nigmatovna
- Category: Maqolalar
- Hits: 174
Tayanch so`zlar: ta’lim, ta’lim mazmuni, bilim, tafakkur, nutq, hayotiy zarurat.
Ключевые слова: образования, содержание образования, знание, мышление, речь, жизненная необходимость.
Key words: education, content of education, knowledge, thought, scientists, vital need.
Maqolada o`rta maxsus ta’limdа hоzirgi o`zbеk аdаbiy tilining o`qitilishi va uning maqsadi masalalari tahlil qilinadi.
В данной статье рассматривается вопросы об обучении и целях литературного узбекского языка в настоящее время в средне специальных обучениях.
It is analired the education of current uzbek literary language and its aim at she secondary special education on the article.
O`quvchilаrning bilish fаоliyati dinаmik tаrzdа rivоjlаnishini bilamiz. Buni hisоbgа оlgаn hоldа bеlgilаngаn tа’limning umumiy vа muаyyan o`quv predmetlаrigа хоs хususiy mаqsаdlаri o`zаrо mushtаrаklikdа tа’lim mаzmunidа nаmоyon bo`lishi zаrur. Tа’lim mаzmunining tа’lim mаqsаdigа muvоfiq bo`lishini tа’minlоvchi muhim shаrtlаridаn biri shundаki, tа’lim jаrаyonidа o`quvchilаrni mustаqil fаоliyat ko`rsаtishgа, erkin fikrlаshgа undоvchi o`quv mаshg`ulоtlаri tizimi, tа’lim jаrаyonidаgi hаr bir prеdmеt, hаr bir turdаgi fаоliyat, hаr bir dаrs vа muаyyan dаrsdа o`quvchi bаjаrishi uchun mo`ljаllаngаn o`quv tоpshiriqlаri jаmlаnmаsi, bаrchа-bаrchаsi, ya’ni butun tа’lim tizimi bоsh mаqsаdni аmаlgа оshirishgа, аqliy, mаntiqiy fаоliyatgа kirishish vаzifаsini qo`yishgа, аmаlgа оshirishgа хizmаt qilmоg`i kеrаk. O`quvchi kеlаjаkdа munоsib o`rin egаllаshgа intilаyotgаn jаmiyatning siyosiy, iqtisоdiy, mа’nаviy, mаdаniy, mа’rifiy hаyoti, хаlq turmush tаrzi, ruhiyatini hаm tа’lim mаzmuni o`zidа аks ettira olgandagina to`laqonli bo`ladi. Chunki хuddi mаnа shu хаlqning turmush tаrzi vа jаmiyat hаyotidа o`quvchi munоsib o`rin egаllаshi uchun ungа mоslаshishi, tаyyor bo`lishi lоzim. Buning uchun esа mustаqillik dаvridа yangilаngаn tа’lim mаqsаdi vа uni аmаlgа оshirish uchun tаnlаngаn tа’lim usuligа mоs tаrzdа o`quvchi dаrs jаrаyonining subyеkti bo`lishi mаqsаdgа muvоfiqdir.
- Details
- Written by Yuldasheva Dilorom Nigmatovna
- Category: Maqolalar
- Hits: 172
Йўлдошева Дилором Неъматовна
БухДУ ўзбек филологияси кафедраси доценти, п.ф.номзоди
Турсунова Озода Фахриддиновна
«БухДУ Илмий ахборотлари» журнали ходими
Таянч сўзлар: она тили таълими, мустақил фикрлаш, ўқув луғатларига зарурат, паронимлар луғатини тузиш тамойиллари
Ключевые слова: обучение родного языка, независимое мышление, потребность в словарях, принципы составление толкового словаря паронимических слов
Key words: native language education, independent thinking, need for dictionaries, the principles of drawing up the explanatory dictionary of paronymic words
Ўрта умумтаълим мактабларида «ўқитувчининг бош вазифаси ўқувчиларда мустақил фикр юритиш кўникмаларини ҳосил қилишдан иборатлигини кўпинча яхши тушунамиз, лекин, афсуски, амалда, тажрибамизда унга риоя қилмаймиз». /1, 17/ Ўрта умумтаълим мактабларида она тили таълими жараёнида ўқувчиларда мустақил фикр юритиш кўникмаларини ҳосил қилишнинг асосий омилларидан бири дарс жараёнида ҳам, дарсдан ташқари мустақил таълим жараёнида ҳам таълим олувчиларни ўқув луғатларидан фойдаланишга ўргатишдир. Зеро, биргина она тили таълими жараёнида ўқувчи фойдаланиши учун камида ўттиздан ортиқ ўқув луғатига эҳтиёжимиз борлигига қарамай бизда ўқув луғатларининг саноқли турларигина мавжуд. Афсуски, ўрта умумтаълим мактабларида улардан ҳам етарлича фойдаланилмаяпти. Агар дунёнинг ривожланган мамлакатларида, жумладан, инглиз, немис, француз каби тиллар бўйича ўқувчиларнинг она тили дарсларида фойдаланишлари учун 20-30 турдан ортиқ ўқув луғатлари мавжудлигини ҳисобга олсак, бизда ўқув луғатчилигига жиддий эътибор қаратилиши зарурлигини сезамиз.
- Details
- Written by Yuldasheva Dilorom Nigmatovna
- Category: Maqolalar
- Hits: 236
O`z davrida jadidlar ta’lim ona tilida bo`lishini talab etsalar-da, ta’lim tizimidan fors va arab tillarini chetlashtirish taklifini kun tartibiga qo`ya olmadilar. Masalan, Mahmudxo`ja Behbudiy 1913-yilda yozgan "Ikki emas, to`rt til lozim" maqolasida shunday yozadi: "Biz turkistoniylarg`a turkiy, forsiy, arabiy va rusiy bilmog` lozumdur".1 Ushbu maqolada Behbudiy bu tillardan har birining ta’lim tizimida tutgan o`rnini alohida ochib beradi.
Ta’lim tili to`g`risida jadidlarning ibtidoiy maktab tili bolalarning ona tiliga asoslanishi kerakligi haqidagi mushtarak fikri Saidrasul Aziziyning "Ustozi avval" (1900), Munavvar Qori Abdurashidovning "Adibi avval" (1907), Behbudiyning "Kitobi muntaxabi jo`g`rofiyai umumiy" (1906), "Kitobatul-atfol" (1908), Hamzaning "Yengil adabiyot" (1911), "O`qish kitobi" (1911), "Qiroat kitobi" (1912), Abdulla Avloniyning "Birinchi muallim" (1912), "Ikkinchi muallim" (1912), "Turkiy guliston yohud axloq" (1913), "Maktab gulistoni" (1917), Elbekning "O`zbekcha o`qish" (1922) kabi kitob (darslik)larida o`z aksini topdi.
Jadidlarning ta’limni ona tilida bo`lishi (hech bo`lmasa boshlanishi) to`g`risidagi fikrlari yakdilona bo`lsa-da, ona tilining, millat tilining qandayligi masalasida ularning dunyoqarashida katta tafovutlar bor edi. Bu masala qisman M.Qurbonova2, Y.Saidov3, T.Tog`ayev4, Sh.Bobomurodova5 ishlarida ko`rilgan.
- Details
- Written by Yuldasheva Dilorom Nigmatovna
- Category: Maqolalar
- Hits: 159
Таълим олувчи ва таълим берувчи муносабатларига дедуктив усуллар нуқтаи назаридан ёндашув, том маънода, жамиятга «билимли шахс»ни етказиб беради. Индуктив усуллардан кенг фойдаланиш нуқтаи назаридан ёндашув эса жамият учун «ижодий тафаккур соҳиби»ни етказиб беради. Бу икки тушунча моҳиятидаги тафовутни бир қатор олимлар илмий-педагогик қарашларида аниқ фарқлаб беришган. [2;8] Олимларнинг фикрича, «билимли шахс» кўп нарсани биладиган киши, лекин инсоннинг хотираси имкониятлари чекланган ва у чексиз билимга эга бўла олмайди. Демак, «билимли шахс» тушунчаси чекланган билимли шахсни кўзда тутади.
«Ижодий тафаккур соҳиби» деганда эса, нафақат билимни балки билиш йўлларини биладиган ва улардан фойдалана оладиган шахс назарда тутилади. Демак, «билимли шахс»нинг имконият даражалари маълум миқдорда чекланган, чегараланган, «ижодий тафаккур соҳиби»нинг эса билиш имкониятлари чексиз. «Билимли шахс»нинг мияси маълум миқдордаги билимлар билан тўлдирилиши зарур, таълим берувчи эса шу идишни тўлдирувчи вазифасини ўтайди. «Ижодий тафаккур соҳиби»нинг онгини кўзлари юмуқ булоққа қиёслаш мумкин. Таълим берувчининг вазифаси булоқнинг кўзини очишдан иборат. [2]
- Details
- Written by Yuldasheva Dilorom Nigmatovna
- Category: Maqolalar
- Hits: 208
Мактабда она тили машғулотларида бошқа бўлимлар сингари «Морфология»дан бериладиган изчил билимлар силсиласи ҳам, асосан, амалий мақсадни, яъни болаларнинг имло саводхонлигини ошириш, фикрни оғзаки ва ёзма шаклларда тўғри, равон ифодалаш кўникмаларини шакллантириш ва ривожлантиришни кўзлайди. Демак, морфологияни ўрганишдан кўзланадиган асосий мақсад морфологик тушунча, таъриф ва қоидаларни ўрганиш эмас, балки фикрни тўғри, аниқ, равшан ва гўзал ифодалашда сўз туркумларининг бой имкониятларидан ўринли фойдаланишдир [1; 2]. Бу мураккаб ва маъсулиятли вазифани муваффақиятли ҳал қилиш учун янги педагогик технологиялар қўлланилган амалий ишлардан фойдаланиш мақсадга мувофиқдир.
Ушбу ишланмада 7-синф ўқувчиларида нутқда ёрдамчи сўзлардан ўринли фойдалана олиш малака ва кўникмаларини ривожлантириш тажрибасини 7-синф она тили дарслиги[3]даги «Ёрдамчи сўзлар» (46-дарс) мавзуи устида ишлаш жараёни орқали ёритамиз.
Дарс компьютер, проектор, юртимизда мавжуд уй ҳайвонларининг рангли суратлари туширилган топшириқли слайдлар, тарқатма материаллар характеридаги слайдлар билан жиҳозланади. Бу дарсдан илгари ўқувчиларга сўзлаш одоби, яхшилик, ростгўйлик, иноқлик, дўстлик, ишнинг кўзини билиш кабилар ҳақида «Ўзбек халқ мақоллари» китобидан таркибида ёрдамчи сўзлар мавжуд бўлган мақолларни ёд олиш, уй ҳайвонлари ва уларнинг ўзига хос хусусиятлари ҳақидаги маълумотлар билан танишиш вазифаси топширилади.
